Жасанды интеллект: Қазақстанда нейрожелілер қалай дамиды?

Биыл Қазақстанда жасанды интеллектті дамытудың 2024-2029 жылдар тұжырымдамасы әзірленді. Құжат ақпан айында Ашық НҚА-да жарияланды. Сонымен қатар, мемлекет елдегі жасанды интеллектті реттеу туралы заң жобасын әзірлеуде. Қазақстанда нейрожелілер қалай дамиды, олар қайда қолданылады және бізге осындай жаңа технологиялық прогресте шекаралар қажет пе, жоқ па? Qamshy.kz ақпарат агенттігі осы сұрақтардың жауабын оқырман назарына ұсынады. 

Жасанды интеллектті енгізуге дайындық бойынша Қазақстанның рейтингі

Алғаш рет Қазақстан көлеміндегі жасанды интеллект "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасында аталған. Сондай-ақ, ол ҚР - ның 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспары және цифрлық трансформация, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен киберқауіпсіздік саласын дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы сияқты стратегиялық құжаттарда кездеседі.

Oxford Insights жүргізген Үкіметтің 2023 жылға арналған жасанды интеллектке дайындық индексіне сәйкес, Қазақстан 193 елдің арасында 72-орында, сондай-ақ Үндістан мен Түркиядан кейін оңтүстік және Орталық Азия бойынша өңірлік рейтингте 3-орында тұр.

Кейбір халықаралық бағалаулар бойынша, 2030 жылға қарай жасанды интеллект әлемдік ЖІӨ-нің 7% -. қамтамасыз етеді. Ал 2027 жылға қарай жаһандық жасанды интеллект нарығын капиталдандыру 400 миллиард доллардан асады.

Алдағы 5 жылға арналған даму тұжырымдамасы

Тұжырымдама құжатында Қазақстан Үкіметі адами факторсыз цифрлық форматта деректерді басқаруда ауысуға бағыт алғаны айтылған. Бұл дегеніміз, мемлекеттік ақпараттық ресурстар жұмысының бір бөлігі мүмкіндігінше автоматтандырылып, жасанды интеллекттің осы жұмысты орындауына мүмкіндік береді. Жоспарға сәйкес, 2029 жылға қарай желісіз желілердің қатысуымен көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің үлесі 20%  құрауы тиіс.

Жасанды интеллектті енгізу үшін экономиканың басым салалары – мемлекеттік басқару, денсаулық сақтау, білім беру, қаржы, логистика, ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп болады.

Тұжырымдаманың негізгі кезеңдеріне келесі қадамдар кіреді:

• 2024 жылы – "Smart Data Ukimet" арқылы мемлекеттік деректерге қол жеткізу (бизнес үшін), ал желтоқсанда "ҰАТ" АҚ өзінің деректер базасында АИ-платформаның есептеу қуатын орналастыруы тиіс. Ұлттық LLM әзірлеу және АИ-технологияларды реттеу үшін цифрлық Кодекс жобасын жасау жоспарланған;
• 2025 жылы – деректер орталығының құрылысы және суперкомпьютер құру. "Компьютерлік көру", "Машиналық оқыту" және "табиғи тілді өңдеу"бағыттары бойынша бакалавриат және магистратура бағдарламаларымен АИ жоғары мектебін ашу жоспарлануда;
• 2026 жылдан 2028 жылға дейін – этикалық қағидаларды бекіту, стандарттарды әзірлеу және АИ реттеу жөніндегі комиссия құру;
• 2029 жылы – нейрожелілердің қатысуымен көрсетілген мемлекеттік қызметтердің үлесі 20% -. құрауы тиіс.

Сондықтан 2025 жылға қарай Қазақстан кем дегенде 100 мың жоғары білікті IT-мамандар даярлауға ниетті. Осы бағдарлама шеңберінде Машиналық оқыту, генеративті нейрондық желілер, деректер туралы ғылым, ai интегратор, web3, блокчейн, табиғи тілді өңдеу, компьютерлік көру, күні талдау сияқты пәндерге ең үлкен бейімділік жасалады.

– Жасанды интеллект саласындағы адами капиталды дамыту үшін жоғары оқу орындарының бірінің базасында практикалық даярлыққа бейімділікпен АИ жоғары мектебін ашу қажет. Жасанды интеллект жоғары мектебі кем дегенде келесі пәндерге мамандануы керек: "компьютерлік көру", "Машиналық оқыту" және "табиғи тілді өңдеу". Профессор-оқытушылар құрамын қалыптастыру үшін жасанды интеллект саласында "PhD" дәрежесі бар халықаралық мамандарды тартқан жөн, - делінген жасанды интеллектті дамыту тұжырымдамасында.

ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің деректері бойынша қазіргі уақытта 24 ЖОО мен ғылыми орталық жасанды интеллект саласында қандай да бір зерттеулермен немесе әзірлемелермен айналысады.

Деректердің қолжетімділігі, цифрлық әлеует және құқықтық базаның Цифрлық бизнес-модельдерге бейімделуі Қазақстанның күшті жақтары болып табылады.

По данным Министерства науки и высшего образования РК, в настоящее время 24 вуза и научные центры занимаются какими-либо исследованиями или разработками в области искусственного интеллекта.

Сильными сторонами Казахстана являются доступность данных, цифровой потенциал и адаптация правовой базы к цифровым бизнес-моделям.

TechnoWomen коммерциялық емес ұйымының Басқарма төрағасы Азиза Шужееваның айтуынша, кең таралу көптеген мамандықтарды, мысалы, рентгенологты өзгертеді.

- Ғалымдар сияқты жоғары интеллектуалды жұмыс бар, олар да сақталады. Бірақ аралық байланыс, оператор, контроллер, диктор сияқты мамандықтар қазірдің өзінде өзгереді. Рентгенолог, рентген деректерін қарап, диагноз қоятын дәрігер мамандығы туралы айтатын болсақ та, бүгінде диагнозды жақсырақ жасайтын AI-мен жобалар бар. Бірақ әлі де нормативтік-құқықтық база мен заңнама бұл жобаларды енгізуге дайын емес. Біз Цифрлық заңнаманы дамытып, науқастарды емдеу хаттамаларына енгізе бастағанда, рентгенолог мамандығы өзгереді. Бұл қазірдің өзінде АИ-мен жұмыс істейтін дәрігер болады, - дейді ол.

Жасанды интеллект саласындағы қызметкерлердің 21% - ы әйелдер екендігі таңқаларлық. Бұл туралы форумда БҰҰ жанындағы Халықаралық телекоммуникация одағының Бас хатшысы Дорин Богдан-Мартин мәлімдеді.

АИ дамыту тұжырымдамасындағы маңызды міндет нейрондық желілер негізінде ұлттық тіл моделін әзірлеу және енгізу болып анықталды. Бұл қазақ тілін жасанды интеллект бойынша түрлі жобаларда қолдануға мүмкіндік береді, шетелдік сервистерге тәуелділікті азайтады және цифрлық ортада өзінің мәдениеті мен құндылықтарын сақтауға ықпал етеді, сондай-ақ бір тілдік топқа кіретін тілдік модельдерді дамытуға серпін береді. Мемлекет басшысы атап өткендей, сегіз ғылыми-зерттеу институттары мен жоғары оқу орындарының консорциумы базасында қазақ тілінің моделі әзірленуде. Бұл Қазақстанның цифрлық егемендігі үшін зор маңызға ие болады.

Қазіргі уақытта қандай жұмыстар іске асырылды?

Қазіргі уақытта әлемді жасанды интеллектсіз елестету қиын. Бірнеше жыл ішінде жасанды интеллект бірнеше күн ішінде бүкіл ақпараттық кеңістікті толтырып, көптеген компанияларды әрекетке итермеледі. Мысалы, әйгілі ChatGPT ақылсыз жетістікке жетті. UBS сарапшыларының пікірінше, ол әлемдегі ең танымал қызмет ретінде танылды. Сонымен, ChatGPT айына 100 миллион белсенді пайдаланушыға жетті. Бір кездері TikTok әлеуметтік медиасы осындай нәтижеге жету үшін 9 айға созылды. Салыстыру үшін, Instagram өз уақытында осындай көрсеткіштерге жеткенге дейін екі жарым жыл жұмыс істеді. Жасанды интеллектті қолданудың пайдалы мысалдары жеткілікті.

Documedica.ai. ai дәрігердің көмекшісі медициналық персоналдың күнделікті жұмысын автоматтандырады. Дауыстық командаларды тіркейді, құрылымдайды және қысқаша сипаттамаға түрлендіреді, содан кейін құжаттаманы толтырады. Reart.ai маркетологтарға, режиссерлерге, комикс-мейкерлерге және контент-мейкерлерге жасанды интеллектке негізделген кейіпкерлер тізбегін қолдайтын басқарылатын кескіндерді жасауға көмектеседі.

Қазақстандық нарықта жоғарыда аталған салаларға АИ интеграциялаумен айналысатын стартаптар мен компаниялар жұмыс істейді-бұл Cerebra, ForUS.Деректер, GoatChat.AI, Higgsfield AI, AI Labs, Sergek Group және т. б.

Сәтті жағдайлардың бірі-инсульттің автоматтандырылған диагностикасын жеделдетілген режимде жүзеге асыратын отандық cerebra платформасы. Қазақстанда сәтті сынақтан өткеннен кейін жоба Өзбекстан нарығына шықты. Higgsfield ai ғалымдар мен инженерлерге күрделі компьютерлік модельдерді үйретуге көмектесетін жетілдірілген жүйені құра отырып, AI-де айтарлықтай серпіліс жасады.

ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі вице-министрі Асқар Жамбақин стоматологиядағы ident стартапын атады, ол технологиялардың көмегімен өмір сапасын жақсартады және жүйе жұмысының тиімділігін арттырады. Нейрондық желілерді енгізудің басқа мысалдарының қатарында "отбасы" сандық картасы бар, ол цифрлық инклюзия бойынша әлемдегі ең жақсы жобаға айналды. Бұл халықтың әлеуметтік осал топтарына, зейнеткерлерге және басқа топтарға 40-тан астам қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.

Президенттің тапсырмасы бойынша 2024 жылдың аяғы мен 2025 жылдың басында жаңа деректер орталығының базасында соңғы технологиялармен және чиптермен жабдықталған жоғары өнімді суперкомпьютер іске қосылады. Суперкомпьютер жасанды интеллект модельдерін жасауға қызмет етеді және ғылыми, академиялық ортаға, сондай-ақ жасанды интеллект өнімдерін жасауда коммерциялық мақсатта қол жетімді болады, бұл жасанды интеллект саласындағы есептеу ресурстарына сұраныстың артуын қанағаттандырады.

Заң не үшін қажет?

2024 жылдың наурызында Еуропалық парламент жасанды интеллектті реттеу туралы заңды мақұлдады. Бұл жаңа технологияларды қолданудың қолайсыз тәсілдеріне тыйым салатын әлемдегі алғашқы құжат. Оны қабылдауға 523 адам дауыс берді. Заңда қоғамды қорғаудың әртүрлі шаралары жазылады: адамның тікелей қатысуынсыз нейрондық желілер жасаған кескіндерді таңбалаудан бастап, кейбір мазмұнға толық тыйым салуға дейін. Атап айтқанда, адамдарды анықтау немесе олардың эмоцияларын тану үшін жеке, этникалық немесе діни сипаттамаларды қолдану қатаң шектеледі. Техникалық және саяси тұрғыдан заң осы жылдың мамыр айында мақұлдануды жоспарлап отыр. Қараша айында заңда көзделген тыйымдар күшіне енеді, ал 2027 жылға қарай жасанды интеллект туралы заң толығымен күшіне енеді.

Парламент Мәжілісінің депутаттары ЦДИАӨМ-мен бірлесіп, жасанды интеллект бойынша жасанды интеллект құру, дамыту және пайдалану кезінде Қазақстан аумағында мемлекеттік органдар, жеке және заңды тұлғалар арасында туындайтын АИ саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған заң жобасын әзірлейді.

- Жасанды интеллект саласындағы мемлекеттік реттеудің мақсаты Қазақстан Республикасында экономикалық даму және бәсекеге қабілеттілік үшін жасанды интеллект технологиясының (жүйелерінің) қызметін дамыту болып табылады, - деп түсіндірді министрлікте.

Жаңа заңда АИ технологияларын қолдану, жүйелердің қауіпсіз жұмыс істеуі жөніндегі нормалар, Этика қағидаттары, сондай-ақ нейрожелілерді пайдалану саласында ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету көзделетін болады.

Қандай тәуекелге барады?

Жасанды интеллект деп аталатын құрал ретінде қызмет етеді. Ғылыми және цифрлық саладағы прогрессивті шешімдерден басқа, оның мүмкіндіктері қазақстандықтардың жеке деректерін осал етеді. MSSP Global ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі Компанияның даму жөніндегі директоры Батыржан Шакмановтың пікірінше, бір жағынан АИ ақпараттық қауіпсіздік мамандарына инциденттерді автоматты түрде талдауға және оларға жауап беруге көмектеседі, сондай-ақ АИ хакерлерге жәбірленушінің инфрақұрылымын автоматты түрде сканерлеуге көмектеседі.

–Кибершабуылдар комбинациясының ықтималдығы цифрландырудың дамуына тікелей пропорционалды. Яғни, деректер неғұрлым көп цифрландырылса, соғұрлым бұл деректерді ұрлау үшін комбинациялар пайда болады. Мысалы, жақында танымал спортшылардың, тіпті ел Президентінің терең фейктері бар алаяқтық схемалар танымал болды. Сондай - ақ, дауыстық фишинг жәбірленушіні телефон арқылы құнды жеке ақпаратты ашуға немесе жақын адамының дауысын пайдаланып ақша жіберуге көндіруге тырысқанда жиі қолданылады, деп атап өтті киберқауіпсіздік сарапшысы.

Әртүрлі салаларда жасанды интеллект құралдарын кеңінен қолдану кезінде оны пайдалану нормалары мен ережелері қарастырылуы керек, этикалық нормалар бұзылмауы керек. Сондықтан Президент жақында жасанды интеллектті дамытудың маңыздылығын атап өтті. Этикалық стандарттарды белгілеуге, деректерді қорғауға және осы саладағы киберқауіптердің алдын алуға ерекше назар аудару керек.

Осылайша, жасанды интеллект саласында Адам құқықтары мен бостандықтарын сақтауды, АИ сапасыз шешімдерінің салдарынан кемсітушіліктің барлық түрлеріне жол бермеуді, Қазақстандықтардың адамгершілік, рухани және мәдени құндылықтарына сәйкестігін қамтамасыз етуді көздейтін әдеп қағидалары қабылдануға тиіс. Бұдан басқа, ел жасанды интеллект саласындағы ғылыми әзірлемелер мен зерттеулерді ынталандыруы қажет. Қазақстан медицина, ауыл шаруашылығы, ядролық қауіпсіздік, мемлекеттік басқару, жасанды интеллект көмегімен ақылды қалалар сияқты салаларда лайықты орынға ие бола алады.