04 Маусым, 2024 NEWS Өзгерту

"Жыға" сөзінің мағынасын білесіз бе?

Белгілі этнограф Болат Бопайұлы көнерген, қазір қолданыстан жойылып бара жатқан "жыға" сөзінің мағынасын ашып беріпті.

Фото: ашық дереккөзден

Бір жас қыз тілші:

- "Жыға" деген не? Оның қандай мағынасы бар? Ырымдық мәні не? Жығаны ерлер ғана кие ме? Әйелдер кисе не болады? Айтып беріңізші, - деп сұрақ жолдапты.

"Жыға" сөзі - қазақ мәдениетінде маңызды мағынаға ие және бірнеше контексте (ұғымда) қолданылады. Ең түп мағыналарының бірі - бұл дәстүрлі қазақтың бас киімі, яғни "Тақия" немесе ерлердің көрікті бас киімін - “ Жыға” деп атаған.

Жыға көбіне арнайы салтанатты шараларда немесе дәстүрлі киім кешенінің құрамында киіледі. Оның ерекшелігі - сәндік элементтері және киізден, теріден немесе басқа материалдардан жасалады.

Жығаның тағы бір мағынасы - жыға адам немесе жануардың мойнындағы жүннің шұбарлау жері. Бұл сөз кейбір диалектілерде және жергілікті ерекшеліктерде қолданылуы мүмкін.

Осы екі негізгі мағыналары арқылы "Жыға" сөзі қазақтың мәдениеті мен дәстүрлерінде айтарлықтай орын алады.

Қазақ тіліндегі "жыға" сөзі көптеген салт-дәстүрлер мен рәсімдерде кездеседі. Жығаның дәстүрлік мағынасын ашып көрсету үшін оның бірнеше дәстүрлік ұғымдарын айтайын.

1. Бас киім ретіндегі жыға:

- Жыға - бұл дәстүрлі қазақтың бас киімі. Ер адамдардың бас киімдерінің бірі ретінде жиі қолданылған. Жыға сәнді бас киім болғандықтан көбіне арнайы рәсімдерде киіледі. Бұл бас киім әртүрлі әшекейлермен безендірілген және киізден, теріден, асыл таза мәтериялдардан көрікті етіп пішіп тігіледі.

2. Тұлпардың жығасы:

- Жыға сөзі қазақ эпосында және батырлар жырында жиі қолданылады. Мұнда жыға тұлпардың (жылқының) жалы немесе мойнына тағылатын сәндік элементті білдіреді. Батырлардың тұлпарларының жығалары алтынмен, күміспен, асыл тастармен безендірілген, бұл олардың мәртебесін көрсеткен.

3. Рухани және символикалық мағынасы:

- Жыға дәстүрлі қазақ қоғамында тек сәндік элемент емес, сонымен қатар белгілі бір символикалық мағынаға да ие. Жыға кию немесе тұлпардың жығасын тағу адамның әлеуметтік мәртебесін, батырлығын, ерлігін немесе ерекше қасиеттерін көрсетуге бағытталған.

4. Жыға салу дәстүрі:

- Кейбір дәстүрлі рәсімдерде жыға салу немесе жыға беру ерекше орын алады. Бұл рәсімдерде жыға кию арқылы немесе жыға тағу арқылы адамдар арасындағы қарым-қатынасты нығайту, құрмет көрсету және ұлттық бірегейлікті сақтау көзделеді.

5. Ерлердің жығасы:

- Ер адамдар жығаны салтанатты шараларда, жорықтарда және мерекелік киімнің бір бөлігі ретінде киген. Жыға ер адамның мәртебесін, батырлығын және әлеуметтік дәрежесін көрсету үшін қолданылған. Батырлар, билер және басқа да құрметті адамдар жығаны жиі қолданған.

6. Әйелдердің сәндік элементтері:

- Әйелдердің киімдерінде де оларға тән сәндік элементтер болған. Мысалы, сәукеле, кимешек, орамал сияқты бас киімдерде әшекейлер, моншақтар, жіптермен өрнектелген элементтер болған. Бұл элементтер кейде жығаға ұқсас болуы мүмкін, бірақ оларды "жыға" деп атау дұрыс емес.

7. Ырымдық мәні:

- Жыға киюдің және қолданудың ырымдық мәні де бар. Ер адамдардың жығасы олардың батырлығын, күшін және ерлігін білдірген. Сонымен қатар жығаның алтын, күміс және асыл тастармен безендірілуі оның иесінің байлығы мен мәртебесін де көрсеткен.

Қорыта айтқанда, жыға негізінен ер адамдардың киімі ретінде белгілі, бірақ әйелдердің де сәндік элементтері бар. Жыға киюдің өзіне тән ырымдық мәні мен салт-дәстүрлерге негізделген символикалық мағынасы бар. Осылайша, жыға қазақтың дәстүрлі мәдениетінде тек бас киім немесе сәндік элемент қана емес, сонымен бірге рухани және символикалық мағынаға да ие киелі зат.

Берген жауабым қажетіңе жарап жатса қуанамын!!

"Қамшы" сілтейді