Мұхтар Шаханов: Елдік, ұлттық мүддені көтереміз деп "Халық жауына" айналдық

 Мұхтар Шаханов 1942 жылы шілденің 2-сі күні Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы, Шілік ауылында дүниеге келді. 1969 жылы Шымкент педагогикалық институтын бітіріп, филолог мамандығын алып шықты. 

Мұхтар Шаханов 1990-93 жылдары – Қазақстан жоғарғы кеңесінің, 2004-2007 жылдары парламент депутаты болды. 1993-2003 жылдар аралығында Шаханов Қазақстанның Қырғызстандағы елшісі қызметін атқарды. 2004 жылдан бері «Мемлекеттік тіл» қоғамдық қозғалысының төрағасы.

Кімнен: Уяты бар Казак Казах:

Хасен Қожа мен Араңыз қалай шыныңызды айтыңыз сізге қарсы айтылып жүргендер рас па? 1986-да үйіңізге Бір адам Жағдайды түсіндіргенде Не айтатыныңды білемін кет кешімді бұзасың дегеніңіз рас па ? өтірік пе ? осы туралы қысқа нұсқа айтып берсеңіз ?

Кімнен: Елназар:

Ассалаумағалайкум! Мұхтар аға денсаулығыңыз мықты болсын. Сізді көп қазақ санасар , ұлт тіл мүддесінің жоқтаушысы деп бағалаушының бірімін. Деседе соңғы интернеттегі айтыс тартыстарға өзіңізде куә болып жатқан боларсыз? Оқи алдыңызба? Енді осыған байланысты сізден нақты қалай екен деген сұрақтарды айта кетсем. 86 Желтоқсан уақиғасында сіз маскеуде жүріп сізден осы уақиғаны көпке жеткізбек болған жас азаматқа. Кешімді бүлдіресің деп тоқтау салғаныңыз распа? Кей айтуға қарағанда сол азаматтың көзі тірі көрінеді бұған не айтасыз? Сіз желтоқсан майданына шығушыларды айыптап , зиялы жұрт оларды қолдамайды депсіз осыныңыз распа? ( бұл туралы серке, абай.кз те бар. бұл жаңа өзендегі кей зиялыны еске салады ) Сіз майданға арақ тасып сондағы жастарды қаралау мақсатындағы іс әрекеттің болғанын растайтын хатты Х. Қожақымет алып кеткен депсіз бұны неге 20 жыл бұрын айтпай келдіңіз? Одан сұрап көрдіңізбе. Жаңа өзенде біраз жұрт сіздің лебізіңізді білгіңіз келген бірақ сіз аурып қалдым деп кеш көріндіңіз, бұлда сізге сын боп айтылып жатқаны бар. Әрине қатардағы азамат ретінде емес. Ел жұрттың сөзін сөйлер тұлға ретінде сізде сасып қалдыңызба жоқ басқа себеп болдыма? Тіл , ұлттық мәселені неге ерте саяси партиялармен бірлікте мәселе етіп сайлау кездерінде көтермедіңіз ? Өз партияңыз тіркелмесе өзге партияға үн қоссаңызда елдегі саяси бәсекелестікке қосқан үлесіңіз болмаспа еді? Руханияттан басқа партияда болғанда мүмкін сайланып кетермедіңіз? Кедендік одаққа байланысты белсенді көзқарас ұстана алмай қалған жоқсызба, бұның арты қазақты ресейге тәулді ететін "құрыққа" айналады деген уайым басым екеніде жасырын емес көпшілікте. Зиялылардың ұлт мүддесінде берекесіздігінің себебе неде ? Осы сұрақтарға нақты жауап берсеңіз екен себебі бұл көпшіліктің көкейіндеде бар сұрақ болса керек. Артық ауыр айтылған жері болса сабармен қабылдаңыз. алдын ала рахмет.

Кімнен: Мұхтар Шаханов:  

Хасеннің маған екінші таққан кінәсі 1987 жылы Қазақстан комсомолы орталық комитетінің пленумында сөйлеген сөзімде алаңға шыққандарды мен «мәңгүрттер» деп атаппын және «оларға халық атынан сөйлеуге ешкім құқық берген жоқ» деппін. Жақында мен өз мұрағатымнан Пленумда сөйлеген сөзімнің көшірмесін тауып алдым. Кезінде газет бұрмалап жазған, Данияр Әшімбаев үзінді келтірген сондағы сөзімнің негізі мынау: «Алаңға шыққандардың барлығын маскүнемдер, нашақорлар, бұзақылар» деуге түбегейлі қарсымын. 1986 жылғы 22-желтоқсан күні КОКП Орталық комитеті мәдениет бөлімінің меңгерушісі Юрий Вороновпен кездесуімде де осыны айттым. Ал «Алаңға барған жастар бірнеше мәшинені өртеді, дүкендердің есік-терезесін қиратты» деген пікір соңғы кездері теледидар мен радиода, баспасөзде күн құрғатпай айтылып, жазылып жүр. Әрине, алаңға шыққандардың бәрін сүттен ақ, судан таза дей алмаймын. Олардың ішінде де ұлттық мүддеден бейхабар космополиттер, әлдекімдердің тапсырмасы бойынша қозғалған адамдар болғанын жоққа шығармаймын. Бірақ қалың көпшілікті алаңға жетелеген мәселенің бастысы – ұлттық, тілдік мүддеге деген билік тарапынан көрсетілген қысым екені даусыз». Міне осы пікірді сол кезде, яғни, Колбиннің қылышынан қан тамып тұрған кезеңде қай газет жариялай алсын? Амалсыздан, өздерінің ыңғайына қарай бұрмалап басқан. Хасен Қожа-Ахмет жерден жеті қоян тапқандай, сол бұрмаланып басылған бір сөйлемді өзінің жеңісіне балап, менен 5 миллион теңге айыппұл талап етпекші. Бұған қоса сотталып келген 99 желтоқсаншының әрқайсысына 1 миллион теңгеден беруім керек екен. Енді сіздерге мынадай сұрақ қояйын. Егер мен Хасен айтқандай билік жағында болсам, 1988 жылдың күзінде, Қазақстан Жазушылар Одағының Пленумында желтоқсаншылардың мүддесін қорғап, КОКП Орталық комитеті Саяси Бюросының қазақ ұлтшылдығы туралы шешіміне үзілді-кесілді қарсы шығар ма едім? Сонда Колбиннің мені кабинетіне шақырып, дүлей күш көрсетіп, үстелін жұдырығымен тоқпақтағаны күні бүгінгідей есімде. Бүкіл Кеңестер Одағында КОКП Орталық Комитетінің Саяси Бюросына мұндай ауыр пікірді менен өзге кім айтты? Егер мен 1989 жылы 6-маусымда, Кремльде, КСРО Халық депутаттарының бірінші съезінде «Шахановқа Арал мәселесі туралы айтуға 3-5 минуттік сөз беруіңізді сұраймыз» деген хатқа 19 қазақстандық депутатқа қол қойдырып, Горбачевті де, депутаттарды да алдап сөз алмағанымда және 1986 жылғы Желтоқсан мәселесін әлемдік деңгейде көтермегенімде, іле-шала бұл іске Горбачевтің қас жауы, кейіннен Ресейдің Президенті болған Борис Ельцинді араластырмағанымда, жаңа комиссия құруға Горбачевті мәжбүрлемегенімде, Желтоқсан мүддесі баяғы таз қалпында қалып, «маскүнемдер, нашақорлар, бұзақылар» деген атақтан босана алар ма еді? Онда Хасен Қожа-Ахметтің де «мен желтоқсаншымын» деп кеуде соқпасы айқын емес пе? 

Кімнен: Жөнкелген

Мұқтар аға, ассалаумаликім! Мерейлі 70 жасыңыз құтты болсын,ақиық ақыным! Сіздің қуанышыңызбен ортақтасар едім, әттееең, әттееең, жатсам,тұрсам миымнан Сауле540 видесы кетпейді, ИВСта азапталып ит қорлықта өлгендер мен жарымжан болып қалғандар ойымды жегідей жейді, Мұқтар аға айып етпеңіз. Оған қоса, әр өлген адамның бағасын 1 миллион теңге қылып, киіз үйдің жарты бағасына теңеп , қор қылғаны тағы бар. Кеше Ресейде ,мәселен, табиғат апатынан өлген адамды 2 миллион рубль,яғни 10 миллион теңге деген сөз,соған бағалап отыр. Бұл дегеніңіз 10 қазақтың бағасы 1 орыстың бәсіне теңестіріліп тұр деген сөз. Меніңше, бұл үлкен қорлық. Сіздіңше,қалай? Осы мәселе сіздің арыңызға тимейді ма? Егер арыңызға тиетін болса, неге бұл жөнінде мәлімдеме жасап дегендей, шу шығармайсыңдар. Мен бұл жерде,сол 1 миллион теңгені де көп көріп, өлгендердің санын азайтып жатырғандарын айтып отырғаным жоқ. Оның үстіне, Ресейдегі жағдай табиғи апат.Ал, Қазақстанда халық табиғат апатынан емес, үкімет адамдарының өз қолдарымен өлтірілді, сондықтан,компенсация анағұрлым көп болуы керек.Сіздің пікіріңіз қандай?

Кімнен: Мұхтар Шаханов

Пікіріңізге қосыламын.

Кімнен: Абдырахман:

Ассаламу алейкум! Аға: Сізден сұрайтын екі сұрағым бар еді, ренжімесеңіз соған нақты түрде Иа немесе Жоқ деп жауап бере салсаңыз. 1) Сіз Қазақ тілі мен мәдениеті үшін жүгіріп келдіңіз, енді сол істі бастаған соң тастамай соңына шығару керек пе? 2) Сіз басында елдегі болып жатқан жағдайларға, (мысалы, Жаңаөзен оқиғасы сынды) қатысты кірістіңіз, кейін тоқтап қалдыңыз. Бұнда билік жағынан сізбен сөйлесу болды, сол үшін қазіргі кезде ел бірлігі маңызды, халық алатайдай бүлінбесін деп тоқтап қалдыңызба? Рахмет!

Кімнен: Мұхтар Шаханов: 

Жаңаөзен туралы сұрақтарға жауап берілді.

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Бұл сұрақтар Хасен Қожа-Ахметтің маған жапқан жаласына орай туындап отыр. Мен Мәскеуге 12-желтоқсанда бардым. Ол тұста 17-18-желтоқсанда Алматыда үлкен толқу болатынын бір Құдайдан басқа ешкім білмейтін еді. Осыдан бірнеше жыл бұрын Хасен Қожа-Ахмет «Шаханов Желтоқсан оқиғасынан қауіптеніп, поэзия кешін сылтауратып, Мәскеуге қашып кетті» деген де өсек шығарған болатын. Бұл арада айта кететін тағы бір мәселе бар. Сол кезде Мәскеуде төрт мыңға жуық қазақ ұлтының өкілдері білім алады екен. КОКП Орталық комитетіндегілер қазақ жастарының бірлесіп кетуінен қауіптенсе керек, КСРО Жазушылар Одағының басшыларына «Шахановтың кешін кейінге қалдырыңдар» деп тапсырма беріпті. Мұны естіген Евтушенко КОКП Орталық комитетінің идеологиялық хатшысы Яковлевке телефон соқты. Яковлев КОКП Орталық комитетінің бас хатшысы Горбачевті көндіріп, кештің басталуына 3-4 сағат қалғанда ғана рұхсат алып берді. Кеш өтетін жердегі екі метро жабылды. Үш жерден тексеру қойылды. КОКП Орталық комитетінің бір жауапты қызметкері «Время» соңғы жаңалықтар бағдарламасы арқылы Алматы алаңына шыққандардың барлығы маскүнемдер, нашақорлар, бұзақылар екенін әйгілеп сұхбат беруімді өтінді. Мен мұндай пікір білдіруден үзілді-кесілді бас тарттым. Кештің алғашқы жартысында бір жігіт сахнаға шығып, маған гүл ұсынды да, микрофон алдына барып, Мәскеудегі қазақ жастарының КОКП Орталық комитетіне жолдаған хатын оқи бастады. Төменнен бір адам көтерілді де, (байқауымша Қауіпсіздік комитетінің қызметкері болса керек) жігітті өзімен бірге алып кетті. Кеш біткен соң мен Евгений Евтушенкоға әлгі жігітті босатуға өтініш жасап, оған КОКП Орталық комитетіне телефон соқтырдым. Бұл арада Қожа-Ахмет мен күтпеген үлкен бәлеқорлық көрсетіп отыр. Сол Ербол Байжарқынов деген жігіт кейін маған әкесімен бірге келіп, тойына шақырды. Кейіннен туысқандай болып кеттік. Өткенде хабарласып едім Ербол жол апатына түсіп, емделіп жатыр екен. Әкесі Қожа-Ахметтің өтірігіне бұрқан-тарқан ашуланып, өздерінің әр кезде менімен бірге екендігін мәлімдеді.

Кімнен: Бақдәулет :

Мұхтар аға, мен сізді халқыңыз үшін жасаған және әлі де жасайтын жақсылықтарыңыз үшін өте қатты сыйлаймын.Бірақ кейінгі кезде көрінбей кеттіңіз.Билік сізді де Тоқтар ағам құсап шантаж жасап, қорқытып тастаған жоқ па екен деп қауіптенем..

Кімнен: Мұхтар Шаханов 

Тоқтар тоқтаған межеден көрінуді Құдай басқа салмасын! Кейінгі кезде көрінбей кеттіңіз дейсің. Қазір біз елдік, ұлттық мүддені көтереміз деп ХЖ-ға, яғни, «халық жауына» айналдық. Телеарналар бізді шақырып, сұхбат алуы былай тұрсын, тіпті өлеңдерімді, әндерімді беруден қорқады. Газеттер де солай. Көрінбей кетуіміздің басты бір себебі осында жатыр.

Кімнен: ара:

Әссәләумағалайкум Мұхтар аға!!! Қазақ халқының аяулы азаматысыз, сіз сияқты азаматтар көп болса, баяғыда ел боп кетер едік. сізге мынандай сұратарым бар: 1) қазақ тілін Қазақияда жалғыз тіл қылу үшін нақты не істеу керек? 2) біздің оппозицияға көңіліңіз тола ма? олармен неге бірікпейсіз? 3) елімізде Назарбаевтан басқа ел басқаруға лайық қандай азаматтарды атай аласыз? 4) Кедендік одаққа көзқарасыңыз қалай? 5) Қазақ орыстың, Қытайдың немесе АҚШтың (мысалы НАТОға кіру арқылы) ықпалында жүрмей өмір сүру қиын дейтін адамдар бар,. егер осы үш елдің бірінің қолтығына міндетті түрде кіру керек болса (мысалы қазір біз орыстың қолтығындамыз, ар грузин АҚШтың қолтығында) осы үш елдің қайсысын таңдар едініңіз?

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

1) Бірінші сұрағыңа жауабым: Мемлекеттік тіл туралы арнайы заң болуы қажет. Мұны Парламентте жүрген кезімде де, кейін де бірнеше дүркін мәселе көтердім. Билік пысқырмады. Меніңше, қазіргі билік ауыспай бұл проблема шешілмейді. 2) Өкінішке орай, қазіргі оппозициядағы адамдардың едәуірі орыс тілді қазақтар. Билікке қарсыласуға келгенде бірігіміз де, тікелей ұлттық мүддеге бетпе бет келген сәтте олардың көбі жалт бұрылып кетеді. Орыстандыру саясатының бір жеңісі осында жатқан сияқты. 3) Неге болмасын. Жоқ деп айту әділетсіздікке апарар еді. Кезінде мен ерекше сенген бір адам бұл күнде жеке өзінің қарын мүддесін ғана күйттеп кеткен секілді... 4) Кедендік одаққа алғаш рет батыл түрде қарсы шыққан мен басқарған «Тәуелсіздікті қорғау» қозғалысы еді. Сол пікіріміз әлі өзгерген жоқ. 5) Бұл арада ерекше назар аударуға тиісті бір мәселе бар. Қазіргі таңдағы әбден шовинистенген орыс халқының кейбір өкілдерін Кеңестер Одағы кезіндегі орыстармен салыстыруға мүлде болмайды. Қазіргі Ресей өз ішіндегі аз ұлттардың тілін, рухын ашық түрде жоюға кірісті. Мұндай қадамға баруға кезінде Сталин де, Хрущев те, Брежнев те жүрексініп еді. Міне, осы арада Ресеймен бірлесіп Еуроодаққа ену өзгеше қауіп тудырады. Өз басым біздің биліктің бұл қадамын түсінуден қалдым. Ал Американың да, Қытайдың да нені көздейтіні бәрімізге түсінікті жайт емес пе.

Кімнен: Айдарбай Есенғұл:

Мұқа, неге сіздер Жасарал Қуанышалинмен сиыса алмай жүрсіздер? Сырттан қарағанда тіпті ұят. Меніңше, әрқайсыңыздың осы қоғамда өз орындарыңыз бар. Мәселен, сіз ақынсыз, Жасарал сіздің ақындығыңызға таласа алмайды. Жасарал саясаткер, сіз саясатта ол кісінің орнын толтыра алмайсыз. Сөйте тұра екеуіңіздің араңыздағы не талас,неге талас, мен соны түсінбей жүрген көпшіліктің бірімін. Осы сұраққа не айтар едіңіз?

Кімнен: Мұхтар Шаханов: 

Тиісіп жүрген Жасаралдың өзі ғой. Әйтпесе онда менің не шаруам бар.

Кімнен: Қатира:

Мұхтар аға, мерейтойыңызбен шын жүректен құттықтаймын!Аға, айтыңызшы біз осы қандай қоғамда өмір сүріп жатырмыз?Кеңес үкіметі құлағаннан кейін бізден ешкім сұраған жоқ қой сендерге қандай қоғам керек деп тек әркім нан табу үшін ала сумканы арқалап жер кезіп кетті ғой, Елбасы" қалай күнелттесең өзің біл күнелт" деді, содан ұрлағаны байып кетті де (халықтың байлығын билік бөліп-бөліп алды) қарапайым халық аузын ашып қала берді,менің қазір қарным тоқ болғанмен келешекке үмітім жоқ.Тек мұсылман елінде болып жатқандай болмаса екен.Сізден үміт отын жағатын жауап күтемін.

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Бұл сұраққа менің "Қазақстан алпауыттарының араб байларынан айырмашалағы неде?" деген өлеңім толық жауап бере алады. «Жас Алаш» газетінде жарияланған заңгер Қамысбай Бесінбергенұлының «Бас-басына кеткен билікті түбірімен күреп тастау керек» (18 қаңтар 2011 ж) атты мақаласының негізгі мазмұнына назар аударалық: «Қазба байлықтар көлемінің молдығы жағынан Қазақстан әлемдегі ең бай мемлекеттердің бірі. Мәселен қорғасын, цинк, барит хром рудаларының көптігі жағынан біз бүкіл әлемде бірінші орын, уран, марганец, күмістен екінші орын, мыс қорының молдығы тұрғысынан үшінші орын, кобальт, қара металл – темір рудаларынан бесінші орын, фосфорит пен көмір қоры бойынша алтыншы орын, мұнай қорының көптігі жағынан жетінші орын алады екенбіз. Ал, алтыннан әлденеше есе қымбатқа бағаланатын, әлемнің ешбір елінде кездеспейтін осми және рени атты байлықтар тек Қазақстанда ғана бар екені құдайдың біздің елімізге қарасқаны емес пе? Бұл руданың бір грамы жабық көтерме сауда орындарында 100 мың АҚШ долларына бағаланатын көрінеді». «Осындай ұшан-теңіз байлықтарда қарапайым халықтың үлесі бар ма?» деген сұрақ ылғи да алдымызды кес-кестейді. Мұнай қоры жағынан күллі әлемде жетінші орын иеленетін Қазақстан Республикасын мұнайлы араб мемлекеттерімен салыстырар болсақ, тым құрығанда біздің елімізде де халыққа медициналық көмекті, жоғарғы және арнаулы орта оқу орындарында білім алуды тегін ету мүмкіндігі баяғыда-ақ туғанын ескермеу әділетсіздік екені даусыз. * * * Соңғы 10 жылда... зейнетақының орташа мөлшері 6 есе өсті. Н.Назарбаев Дүниежүзі қазақтарының IV құрылтайында сөйлеген сөзінен «Егемен Қазақстан» 26 мамыр 2011 ж. Соңғы он жылда елімізде өрге басқан өрелі Бір зор іс бар. Ол – «ТЖ»-лық, «туфли жалау» өнері. Жағымпаздар жарысында билік шексіз құптаған, Біз дара шың иелендік бұрын ешкім шықпаған. Бұл өнерде біз өзгеше, елден-ерек жаңғырдық, Тіпті Түрікменбашыны да жарты жолда қалдырдық. Түрікменбашы кеуде қақса өз елінің ішінде, Бөспелікті айналдырдық біз әлемдік пішінге. Билік сөзін, билік ісін айтсақ елдің парқы деп, «Зейнеткердің ақшасын біз өсіріппіз алты рет!» Сол «алты зор игілікті» ойға бұрсақ бастапқы, Құны мысық тамағының бағасынан аспапты. Егер жөнсіз мақтанбауды ұқсақ билік салты деп, Ет пен сүттің құны неге қымбаттады алты рет? Кеуде ұрамыз игі істерде бірінші орын алардай, Онда неге әр ай сайын қымбаттауда жанармай? Біз шығарар мұнай араб елдерінен кем емес, Тым құрыса бір ісіміз неге оларға тең емес? Арабтардың бізден бөлек елдікке тіл қатысы. Неге оларда оқу тегін, тегін пәтер ақысы? Олар неге әр сәбиге доллар сыйлап жеті мың, Жел өтіне тастамайды қартын, жесір, жетімін? Алпыс төрт мың доллар алмақ жаңа үйленген отбасы. Неге оларда үлкен байлар игі істердің жақтасы? Бар ғұмыры даңғойлыққа болғанымен ашына, Пәтерақын тегін етті тіпті Түрікменбашы да. Ал біздегі бос мақтану, бос кеуде ұру сорың ба? Дарын емес, қарын шығып ең негізгі орынға, Демократия бұл күндері «жемократия» торында, Еліміздің бар байлығы жиырма адамның қолында. Біздің байлар неге сараң тіс сындырар тиынға, Ізгіліктің ұшқыны жоқ неге олардың миында? Еліміздің «зор байлығын» дастан етіп толғаймыз, Байлықтағы жұрт үлесін... Мүлде ауызға алмаймыз Тек «ТЖ»-лық өнерінде шырқау көкке самғаймыз, Нақ осылай кете берсек ел боп, ұлт боп оңбаймыз, Құлдық сана аясында майға піскен нандаймыз... Ойланалық, біз қандаймыз, мінекей біз қандаймыз?

Кімнен: Мұхтар Шаханов 

Жаңаөзен оқиғасына «Руханият» партиясының атынан алғашқылардың бірі боп дауыс көтердік. Билікке бірнеше талап қойдық. Бірақ біздің мәлімдемемізді газеттер жарияламағандықтан Шаханов Жаңаөзен мәселесінде үнсіз қалды деген жалған дақпырттар тарап кетті. Мен бір топ жігіттермен Жаңаөзенге бардым да. Бірақ әлдекімдердің жоғарыдан берген тапсырмасына орай бізді Жаңаөзенге кіргізбеді. Нақ сол кезде «Руханият» партиясы 10 күндік қатал тексерістен соң, сайлауға түсушілердің тізіміне енген болатын. Тіпті республикамыздың бес облысында өткізген кездесулерде: «Осында қатысып отырғандардың көпшілігі «Нұр Отан» партиясынан. Бірақ біз даусымызды түгелдей сіз мүшесі боп саналатын «Руханият» партиясына береміз», – деп айтушылар көбейгендіктен, «партияның кейбір құжаттары дұрыс емес екен» деген сылтаумен бізді сайлауға қатысу құқынан айырды. Бұған басты себеп – менің Жаңаөзенге барар және қайтар жолдағы жұртпен кездесуім және биліктің осал тұстарын ашық түрде әңгімелеуім еді. Жаңаөзен мен Шетпе оқиғасы Желтоқсан көтерілісі кезіндегі алапат оқиғаға жақындайды. Кейбіреулердің сөздеріне сенсек, қаза болғандардың саны билік берген мәліметтен әлдеқайда көп сияқты. Бір мәселе айқын. Қазіргі билік салтанат құрып тұрған кезеңде Жаңаөзен шындығының толық ашылмасы айқын. Бірақ ерте ме, кеш пе қайсар шындықтың алға шығатыны сөзсіз.

Кімнен: Қазақ:

қазақ әрпінің латын әліпбиіне ауысуына өз пікіріңізді білдірсеңіз,көптен көрінбей кеттіңіз қазақ тілінің жоғарыға биіктенуіне атсалысып шапқылап жүр едіңіз қазақ тілі мемлекеттік тіл болып ел болып бәріміз сол тілде қашан сайрап кете аламыз? Рахмет....

Кімнен: Нәби:

Мен де осыны білгім келеді. Мұхтар аға, кирилл-қазақ әліпбиінің латын-қазақ әліпбиіне көшуіне қалай қарайсыз? Менің ойымша көшу керек.

Кімнен: Мұхтар Шаханов 

Жоғарыда жауап берілді.

Кімнен: Мұхтар Шаханов 

Қазіргі таңда ұлтымыздың үлкен бөлігі космополитке айналды. Шамамен, 60 пайызға жуық қазақ өз ана тілінде оқи алмайды, жаза алмайды. Осы топтың үлкен бөлігіне ұлт та, тіл де керек емес. Егер билік біздің ұсынысымызға құлақ асып, мемлекеттік тіл туралы арнайы заң қабылдағанда, басқа елдердегідей мемлекеттік тілді білмейтін адам мемлекеттік қызметке алынбағанда, мүлде басқаша жағдай қалыптасқан болар еді. Қазір латын әліпбиіне көшсек қазақтар екіге бөлінеді. Бір бөлігі таза орыс әліпбиінде қала береді. Әрине, латын әліпбиіне көшуге мен қарсы емеспін. Бірақ мұның әлгіндей ашық түрде ұлтты екіге бөлетін проблемасы бар.

Кімнен: zheltocsan

Мұхтар аға, әссаламуғалайкум. менің сізге қояр ең бірінші сұрағым: осыдан бірнеше жыл бұрынғы Аралды құтқару үшін деп жиналған қаржылар қай құмға сіңіп кетті? Неге сіз Арал теңізі мәселесінің басын бастап алып Қырғызстанға елші болып қашып кеттіңіз? екінші, сіз үкіметтің "қазақстандық ұлт" доктринасына қарсы бүкіл елді, ұлтқа жаны ашитын зиялы қауымды, елге танымал азаматтарды ұйымдастырып, мықты жұмыс істеп, үлкен жеңіске жеттіңіз. Ол үшін сізге зор ризамыз. Енді президент Назарбаев "интеграция, интеграция" деп жүргенде Ресейдің боданына қалай еніп бара жатқанымызды әдейі сезбей отырмыз. Осылай жаймен-жаймен кете берсек енді таяудағы 5-6 жылда Ресей билейтін жаңа мемлекетке "өз еркімізбен" қайта қосылып, тәуелсіздіктен түбегейлі айрыламыз. Бұл өмірдің шындығы. Сіз осыған байланысты неге біздер сияқты жай ғана айтып қойып тыныш отырсыз? Әлде тағы бір жаңа "одақтық" мемлекеттің Жоғарғы Кеңесінің су жаңа депутаты болуға дәмеңіз бар ма? енді үшінші. Сіз білесіз, елдің ішінде, оның ішінде өзіміздің қазақ ұлтының ішінде, әсіресе жастар арасында, Ислам дініне бет бұру жылдан-жылға артып келеді. Және олар бұрынғы көпшілік қазақтар сияқты жай ғана "мен мұсылманмын" деген құр сөз емес, Исламның фарздары мен сүннеттерін орындап, тыйымдарынан тыйылуға ұстанымдары мен іс-әрекеттерін көрсетуде. Ал бұл жағдай билікте отырған бұрынғы атеизм уын ішкен үлкен ағаларға "әзірейілдей" көрінуде. Осының кесірі елдегі дін ұстанатын қауымды бақылауды, тіпті кей жерлерде заңсыз қудалауды күшейтіп оның арты жыл сайын тұрақты қайталанатын кішігірім қанды соғысқа дейін апарып жатқан жайлары бар. Осы туралы сіздің пікіріңіз қандай?

Кімнен: Мұхтар Шаханов: 

Арал қасіретін мен 1980 жылдың екінші жартысында көтердім. Сол тұста билік «Аралда ешқандай проблема жоқ, Шаханов босқа байбалам салып жатыр» деген пікірді жиі алға шығарды. Бірақ біз Арал қасіретін бүкіл әлемнің құлағына жеткізу үшін аз күш жұмсағанымыз жоқ. Өз елімізде және шетелдерде Арал туралы өткізілген конференциялар, жиындар қаншама. Кейіннен Желтоқсан оқиғасымен шұғылданып жүрген тұсымда екі баспасөзде бірдей «Аралдың ақшасы қайда?» деген мақала жарияланыпты. Бір адам келіп тексермекші болды. Мен оған: «20 тиын деп айтпайын, егер жемқорлыққа бұрылған 10 тиын тапсаң бетіме түкіруіңе болады. Таба алмасаң менің де саған айтар сөзім бар. Осыған келісесің бе?», – дедім. Ол басын изеді. Құжаттарды мұқият тексеріп біткен соң, ол екі иіні салбыраған күйі қасыма келіп: «Аралға түсіп жатқан ақша бар екен, бірақ оны алатын механизм жасамапсыз ғой», – деді мұңайған түрде. «Енді қалай деп ойлап едің иттің баласы. Ежелден дүниеқоңыздық табиғатыма жат. Мені бұл жағынан ешқашан да ұстай алмайсыңдар», – дедім өзеуреп. Желтоқсан мәселесімен айналысып жүрген кезімде Американың Атланта қаласында Арал проблемасы туралы жасаған баяндамамда «Біз Арал қасіретін бүкіл әлемнің құлағына жеткіздік. Яғни, өз міндетімізді орындадық. Қолымызда қаржы жоқ, билік жоқ. Сондықтан бұл мәселемен енді Орта Азия және Қазақстан республикаларының президенттері шұғылдансын» деген ұсыныс айтып, Арал мәселесін түгелдей Назарбаевтың қолына табыс еткенмін. Ал «Қырғызстанға елші боп қашып кеттіңіз» деген пікіріңіз де әділеттілік емес. Екінші сұраққа жоғарыда жауап берілді 3. Қазақстанда қазір төрт жарым мыңнан астам діндердің бөліктері, ұйымдар, мекемелер бар. Басқа елдерде басбұзар атанған діндердің бәрі Қазақстаннан қоныс табуда. Мұның үстіне діндерді қиратуға немесе оларға бүлік салуға ықпал ететіндерге Америка жыл сайын 11 млрд, доллар қаржы бөлуде. Сол қаржының үлкен бөлігі Қазақстанға түсіп жатыр. Осы не үшін керек еді? Діндегі ала-құлалыққа түгелдей билік кінәлі.

Кімнен: Бибі ханым:

Мұхтар аға өзіңіздің отбасыңыз туралы айтсаңыз, неше ұл-қызыңыз бар, жастары, не жұмыспен айналысады, сізге қатты ұқсайтыны қайсысы? Жеңгеміз жайлыда айтсаңыз. Сізді біз жақсы көреміз, яғни халқыңыз. Кім не десе о десін сіз ел алдында Шаханов болып қаласыз әр қашанда! Ливияны фашистік италяның басқыншыларына қарсы күрескен көсемі Омар Мұхтарға ұқсайсыз сіз. Сол фильмді (дискеті бар) тауып көруіңізді сұраймын, өте әсерлі. СІЗ БІЗДІҢ ОМАР МҰХТАРСЫЗ АҒАТАЙ!

Кімнен: Мұхтар Шаханов: 

5-6 бала-шаға, он шақты немерем бар. Жұбайымның есімі – Ханшайым. Менің поэзия кештерімде қызымның, немерелерімнің жарыса өлеңдерімді жатқа айтқанын көрген боларсыз. Сіз айтқан фильмді көруге тырысамын.

Кімнен: Жақып:

Мұхтар мырза, "Қазақстанның халық конгресі" партиясын Олжас Сүлейменов екеуің құрдыңдар, бірақ ол тез иеленіп кетті. Қалайша? Олжас биліктің Ертісбаевтай екінші "бұлбұлы" болып алды. Рас па? Оны орыс гәзеттері "совет және қазақ әдебиеттерінің классигі" деп жазып жүр. Дұрыс па?

Кімнен: Мұхтар Шаханов: 

Бұл сұраққа менің мынадай жыр жолдарым жауап бере алады: Қай тілде қайнап, Қай тілде ойлап, Қай тілмен ақса перзенттік түйсік өрісің, Сол тілдің үні, сол тілдің қайраткерісің!

Кімнен: амир

рушылдыгыныз туралы айтпадыныз гой?!

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Мен ешқашан да рушыл болған емеспін. Кезінде мен осы ру-руға бөлінуге батыл түрде қарсы шыққан және соған үндеу жариялаған адаммын. Бұл мәселенің үлкен зардабын президентке де айтқанмын. Қазір елдік-ұлттық мүдде төңірегінде күресейін десең, әрқайсысы өзінің руының мүддесін алға шығарады. Қазақ қауымы ретінде бірлесе қимылдау мүмкіндігінен айрылып барамыз. Мүмкін, осылай ету билікке тиімді де шығар. Әрине, әркім өзінің ата-тегін және оның құрылысын білуі шарт. Бірақ осымен түбегейлі ауру үлкен қасіреті әкеледі. Бірлесіп бас қоса алмай жүргеніміздің түп тамыры осында жатыр.

Кімнен: Туған өлке

Муқтар аға қорқақ жүре келе батыр болар ,батыр жүре келе шыңдалар дегендеи сізді осы екеуінің қаиыссына жатқызуға болады , абырои , беделіңіз бар адамсыз биліктен неге қорқасыз , қаита билік сізден қорқуы керекғои .Халқыңыз үшүн небір дауылдарға төтеп бере аламындеп оилайсызба жақсылық өздігінен келіп орнықпаитынын жақсы білесіз сондықтанда сол жақсылыққа талпыныс керек емеспе , кедергілерді тасталқан етіп Азаттықтың шынаиы келбетін орнатуға қолда қандаи мүмкүндіктер болуы шарт .Осы ораида сіздің шын көзқарасыңыз қандаи .

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Мен ешқашан шындығымды жоғалтқан емеспін. Егер сен батыр болсаң неге аты-жөніңді толық жазбайсың?

Кімнен: Қабақай Адай:

Ассалаумағалейкум, Мұхтар аға! Сізге қояр сұрақтарым 1. Назарбаевқа қазақ тілінде сөйлеуге кім кедергі жасап отыр? Ол өзі бастап қазақ тілінде сөйлесе қасындағылар оның ішінде ұйғыры, орысы бар бәрі де тіл сұранысқа ие болғандықтан қазақша сайрар еді. Сұранысқа ие ағылшын тілін жұрт керек кезде 5-6 айдың ішінде үйреніп алып жатқан жоқ па 2. Ол кісінің(Назарбаев) ұлты қандай? (Сұраққа жауап беру бермеуіңіз өз еркіңіз) 3. Ұлт-азаттық қозғалыс партиясын ашу ойыңыз бар ма? Дәлірек айтсам нағыз ұлт жандылар партиясын 4. Жаңаөзендіктердің хақтарын қорғау үшін қандай іс-әрекет жасадыңыз, біздің не істеуіміз кере? Алдын ала рахмет.

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Назарбаев "Қазақ тілі басқа тілдерді басып кетпеу керек" деген пікір айтты. Егер Республикамызда биліктің кейінгі санағы бойынша 140 тіл бар деп есептесек, 58 тілден өзгесінде 500-ге дейін ғана адам бар екен. Көпшілігінде 1 немесе 2 адамнан ғана. Қазақ тілі, яғни, мемлекеттік тіліміз 1-2 адамнан тұратын тілдерді басып кетпеу құқығына ие болмаса, оның несі мемлекеттік тіл? Міне, билікті қазіргі тілге деген көзқарасы қайда жатыр.

Кімнен: А.Мұқабай:

Қадірлі, Мұха, жетпіс жасыңыз құтты болсын! Сізге ұзақ өмір, мықты денсаулық тілеймін. Ал, сұраққа келсем, қазір 5000000 қандасымыз шетелде жүр. Қазақ көші тоқтады. Мен ойласам, Сіз айтып жүрген қазақ тілі бұл қасіреттің қасында жіп есе алмай қалады. Сол қазақ келсе, тіл мәселесі өздігінен шешіледі. Бұған айтар дауыңыз болмаса керек! Ендігі ғұмырыңызда сол қазақтың Қазақ еліне оралуына қандай үлесіңіз бар? Неге сол мәселені көтермейсіз, сонымен неге айналыспайсыз?

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Біз кезінде парламентте жүргенде осы мәселені бірнеше дүркін көтердік. Бірақ биліктің ықыласы жоқ бұл мәселеге. Шеттен келген қазақтар ұлтымызға жаңа рух қосар еді. Мына Қытайда тұратын қазақтарға ерекше құрметпен қараймын. Тілімізге, рухымызға деген құлшыныстары ерекше. Егер солардың көбі келгенде ұлтымыздың тіптен сапасы күшейе түсер еді. Бірақ билік амалын тауып, бұл мәселені шетке қақпайлап келеді. Айттық та, жаздық та - билік пысқырып қарамаса, біздің қолымызда не бар?

Кімнен: Найзабек:

Мұқтар аға ,ассалаумаликім! Сізден сұрағым, Жауғашты Нәбиев дегенді естуіңіз бар ма? Ол кісіні танысаңыз да,танымасаңыз да, сол кісінің 70 жас мерекесін тойламай, ол тойға жинаған 1 миллион теңгені Жаңаөзен мұнайшыларына жібергенін естідіңіз бе? ОЛ кісінің сол әрекетін қалай бағалайсыз?

Кімнен: Мұхтар Шаханов: 

Дұрыс. Елдік, ұлттық мүддеге әрбір адам ықыласты болуы керек. Бұл мәселеге біз де шама-шарқымызша үлес қосып жатырмыз. Күніне маған 20-30 адам келеді. Солардың басым бөлігі қаржы сұрап келеді. Кейде айлығымды жырып, соларға жәрдем беріп жатамын. Мен дүние-мүлікке құлшынбаған адаммын. Егер мен байлықты мақсат тұтсам, қоғамдағы үлкен байлардың бірі болып отырар едім.

Кімнен: Шыңғыс Маман:

Ассаламагалейкум ага, сіздің QNet компаниясында істеитініңіз распа?

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Мен "Жалын" журналының бас редакторымын, 150 мың теңге айлық аламын. Одан басқа табысым жоқ. Кейде шыққан кітабымнан пайда түседі. Оның өзін елдік, ұлттық мүдделерге пайдаланамын.

Кімнен: Жас Казак:

Уассаламмагалейкум, Ага! Тек кана бiр Сурак кою бола ма? Агай, сол Желтоксан Окигасына Кандай бага беру керек? Екiншiден, Назарбаев Агамызга, Елбасымызге, сол уакытта, Кандай бага бере аласыз? Саткындылык коп болады ма? Конаев Агамызга калай карайсыз? Ой-пiкiрiнiз Бойынша, Назарбаев пен Конаев арасында кiм Калыкка кобiрек жаксылык жасалыган?

Кімнен: Мұхтар Шаханов:

Қонаев ақсақалмен өмірінің кейінгі жылдары жақсы араластым, сырластым. Жуырда менің "Қонаевпен сырласу" деген кітабым да жарық көрді. Сол кітапта бірнеше адамдар, билік басындағы адамдар "Қонаев жастардың арасына шығып пікір айтыңыз дегенде шықпай қойды" деген ой айтты. Мен кітабымда бұны жоққа шығардым. Өйткені "Лубянканың 17 құпиясы" деген Мәскеуде шыққан кітапта мен туралы да айтылады. Сонда Қонаевқа қатысты жаңғағы мәселенің өтірік екені айтылады. Енді Назарбаевқа келетін болсақ, елдік-ұлтттық мүдде жөнінде қаншадан бері жағаласып келе жатырмыз. Осы кейінгі сөздерінің бірінде өткен жылы айтты "қазақ тілі басқа тілдерді басып кетпеуі керек " деп. Қазір бізде 140 тіл бар екен. Сол тілдердің 58 тілден былайғысында 500 адамнан ғана бар екен. Кейбір тілдердің бір-екі ғана адамы бар екен. Ал солардың барлығын қосып, "ойбай, біз көпұлтты елміз" дейді. Бұған қарсы мен кезінде мақала жариялағам. Ол кезде Қазақстанда 129 ұлт бар есептелетін. Сол кезде Өзбекстанда 136 тіл бар екен. Сонда Өзбекстан көпұлтты мемлекет емес, Қазақстан көпұлтты мемлекет екен. Мәселен, Алматыда тек ұйғырдың 12 орталығы бар екен. Қазақтың мәдениетіне арналған бірде бір орталық жоқ. Біздің де тіліміз, салтымыз болуы керек. Сондықтан бұл арада осындай әділетсіздіктер бар. Міне, осының осы бетінше өріс алуына бірден бір кінәлі адам – Назарбаев.

Кімнен: Ызалы маңғыстаулық:

Құрметті Мұқа! Аттасыңыз Мағауиннің Сіз туралы пікірлерін білеміз. Анық-қанығын анық білмегендіктен "Осы қазақтарға не жетпейді, таласады да жүреді",-деп ойлаушы едім. Қазір "Жұлдыз" журналында жарияланып жатқан "Шыңғыс хан" романын оқу үстіндемін және автордың логикасымен, оқиғаны, тарихи фактілерді келтіре отырып, баяндау жүйесімен толық келісемін. Көптеген тарихи кітаптарды оқу барысында қалыптасқан, дұрыс екендігін ішкі түйсігімізбен сезетін, бірақ еш жерден "осы дұрыс" деген жылы лебіз кездестіре алмай жүрген көптеген мәселелерге жауап тапқандаймын. Менің Сізге қояр сұрағым мынау - Сіз өзіңіз анық білмейтін, толық зерттемеген Шыңғыс хан тақырыбын неге қозғадыңыз? Қателікке ұрынамын-ау деп қорықпауыңыз қалай? Орыс-совет ғалымдарының Шыңғыс хан туралы пікірлері, осынау ұлы тұлғаны қазақ халқына жақындатпауға тырысуының себептері Сізді тіксінтпеді ме? Тағы бір сұрағым - түркі әлеміне орасан зор апат әкелген Ақсақ Темірдің орыс-батыс әлемінде асыра