Қазақстанның ғылыми саладағы жетістіктері қандай?

Қазақстанда ғылым қарқынды дамып келеді: қаржыландыру өсуде, жаңа заңдар мен маңызды мемлекеттік шешімдер қабылдануда. Қазақстандағы ғылымның қазіргі жағдайы қандай?

Соңғы жылдары көптеген елдер, соның ішінде Қазақстан Республикасы (ҚР) ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің (ҒЗТКЖ) сапасын арттыруға елеулі күш-жігер жұмсай отырып, өздерінің ғылыми және зерттеу инфрақұрылымын жетілдіру бойынша белсенді жұмыс істеуде. Алайда, қол жеткізілген жетістіктерге қарамастан, деректер осы саладағы жаһандық және жергілікті көрсеткіштердің бірқатар қиындықтарға тап болғанын және айтарлықтай назар мен қолдауды қажет ететінін көрсетеді. Бұл мақалада біз Қазақстандағы ғылымның қазіргі жай-күйін, оның алдағы жылдардағы даму перспективаларын қарастырамыз. Сонымен қатар, біз оның алға жылжу жолында тұрған жоспарлар мен мәселелерді талдаймыз.

2023-2024 жылдардағы Қазақстанның ғылыми жағдайы

Қазақстанда ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер саласындағы қызметтер көлемі 2023 жылы рекордтық 200 миллиард теңгеге жетті, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 50% - ға артық. ҒЗТКЖ шығындары соңғы бірнеше жылда 172,6 миллиард теңгені құрап, жаңа рекорд орнатты – бұл өткен жылмен салыстырғанда 42% - ға артық.

Дегенмен, оң тенденцияларға қарамастан, бұл көрсеткіштер әлі де жеткіліксіз. Жаһандық инновациялық индекс рейтингінде Қазақстан небәрі 25,7 балл жинап, 133 елдің ішінде 78-ші орынды иеленді. Орталық және Оңтүстік Азияда Қазақстан Үндістаннан (38,3 баллмен 39-орын) және Ираннан (28,9 баллмен 64-орын) жеңіліп, үшінші орында тұр.

Алайда, 2023 жылы Қазақстанда ҒЗТКЖ-да жоғарыда аталған жетістіктерге қарамастан, 2024 жылы жағдай нашарлады. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер саласындағы қызметтер көлемі 44,7 миллиард теңгені құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 23% – ға аз (НКИ-67,5%). ҒЗТКЖ-дағы қызметтердің ең көп көлемі биотехнологиялардағы ғылыми зерттеулер мен эксперименттік әзірлемелерге, сондай-ақ геологиядағы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға келді: тиісінше 4,4 миллиард және 4,3 миллиард теңге.

Қазақстандағы ғылымның жетістіктері мен перспективалары

Қазақстанның ғылым және жоғары білім министрлігінің (ҚР ҰӘҚ) деректеріне сәйкес, елде 25,5 мың зерттеуші жұмыс істейтін 425 ұйым ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді жүзеге асырады.

2024 жылдың бірінші жартыжылдығында "ғылым және технологиялық саясат туралы" заң қабылданды, ол ғылыми саланы дамытуға және технологиялық саясатты іске асыруға бағытталған. Заң елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ғылыми жетістіктердің нәтижелерін енгізуге ықпал етуге, сондай-ақ ғылыми қызметтің стратегиялық, кәсіптік және әлеуметтік міндеттерін шешуге бағытталған.

2024 жылғы 1 қаңтардан бастап ғылыми ұйымдар қызметкерлерінің жалақысы 18% - ға ұлғайтылды.