«Фермерлердің күш жігері жақсы нәтижеге жеткізеді»: Жамбыл облысындағы агроөндіріс қалай дамып жатыр?

Облыс әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасы ағымдағы жылдың төрт айындағы жұмысты қорытындылады. Басқарма басшысының міндетін атқарушы Нұржан Мұхашев агроөнеркәсіптік кешенді дамыту және алдағы жоспарлар туралы айтып берді. Аталған сұхбатты Qamshy.kz ақпарат агенттігі оқырман назарына ұсынады.

- Нұржан Нұрланұлы, осы уақыт ішінде облыстағы ауыл шаруашылығы саласында қандай нәтижелерге қол жеткізілді?

- Төрт айдың қорытындысы бойынша сала оң динамиканы көрсетуде. Ағымдағы жылы Ауыл шаруашылығын дамытуға 40,7 миллиард теңге бөлінді, оның ішінде субсидиялар беруге – 19,6 миллиард теңге, "ауыл аманаты" жобасын іске асыруға – 13,1 миллиард, Солтүстік Қазақстан облысының тәжірибесі бойынша жеңілдетілген несиелеуге – 8 миллиард теңге бөлінді. Сондай-ақ қосымша 30,8 миллиард теңге сомасына субсидиялар беруге бюджеттік өтінімдер жолданды. Бүгінгі таңда 4720 ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге 10286,5 миллион теңге субсидия төленді. Өндірілген өнім көлемі бойынша тұрақты өсу сақталуда. Қаңтар-наурыз айларында 44,7 миллиард теңгеге өнім өндірілді, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда көрсеткіш екі пайызға артты. Бұл ретте өсімдік шаруашылығы өнімін өндіру 386,1 миллион теңгені, мал шаруашылығы өнімін өндіруді құрады — 44,3 миллиард теңге. Негізгі капиталға 3,1 миллиард инвестиция салынды.

- Жеңілдетілген несиелеу мен субсидиялау қандай нәтиже берді?

- Мемлекет тарапынан қолдау шаруаларға классикалық бизнес-міндеттерді шешуге көмектеседі: өндірістерді ашу және кеңейту, қуаттарды жаңғырту және жаңа технологияларды енгізу, пайданы ұлғайту және рентабельділікті арттыру. Бұл жағдайда бюджеттен ақша жай ғана емес, сонымен бірге олар қайтарым әкеледі деп есептеледі. Агробизнеске көмек жаңа жұмыс орындарын құруға, ішкі нарықты өз өнімдерімен қанықтыруға, салық түсімдерінің өсуіне, жаңа технологияларды енгізуге, инфрақұрылымды дамытуға ықпал етеді және нәтижесінде өңірдің жалпы экономикалық өсуіне жұмыс істейді. Жергілікті мал өсірушілер несиелеу арқылы малды белсенді түрде сатып алады. Ірі қара мал 4,2 пайызға, қой 5,3 пайызға, жылқы 7,4 пайызға және құс 13,4 пайызға өсті. Өткен жылмен салыстырғанда ет өндірісі 2,7 пайызға, сүт өндірісі 1,3 пайызға, жұмыртқа өндірісі сегіз пайызға өсті.

- Мал шаруашылығы туралы әңгімені жалғастыра отырып, құнарлы науқан қалай жүріп жатқаны туралы айтып берсеңіз.

— Жаппай төлдеу наурыздың аяғы мен сәуірдің басында басталды, бірақ кейбір шаруашылықтарда науқан аяқталуға жақын. Ағымдағы жылы барлық санаттағы шаруашылықтарда 1831,5 мың қой, 228 мың сиыр, 79,9 мың бие ұсталады. Бүгінгі таңда 502,5 мың қозы, 62,7 мың бұзау және 13,5 мың құлын алынды. Бұл маңызды нәтиже. Мал азығы бар, ветеринариялық сүйемелдеу тиісті деңгейде ұйымдастырылған.

- Жамбыл ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізудің экспорттық нарықтарының ашылуымен жағдай қалай?

- Кәсіпкерлік субъектілеріне өнімді экспорттау кезінде тауарды жылжыту және логистика шығындарының бір бөлігін өтеу бойынша мемлекеттік қолдау көрсетіледі. Осылайша, Жамбыл мақсары майын өндірушілер өз өнімдерін Қытайға, Жапонияға, Ресейге, Өзбекстанға, кондитерлік өнімдер — Өзбекстанға, Қырғызстанға, Грузияға, Қытайға, ет –  Иранға, Бахрейнге, шұжық өнімдері мен ірімшікке – Ресейге экспорттайды. Осы жылдың қаңтар-ақпан айларында 5,5 мың АҚШ долларына 54 мың тонна ауыл шаруашылығы өнімі экспортталды. Өңделген өнімнің үлесі 46,3 пайызды құрады. Жыл басынан бері 372,2 тонна ет экспортталды, оның ішінде 20,7 тонна сиыр еті, 116,2 тонна қой еті, 80 тонна құс еті және 155,3 тонна шұжық.

– Ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу үлесін ұлғайту және қосылған құны анағұрлым жоғары өнім өндіру маңызды міндет болып табылады…

– Субсидиялау және кредиттеу тетіктерін жетілдіру есебінен сүт өңдеу және ет өңдеу кәсіпорындарының жүктемесі ұлғаяды. Ет-сүт өнімдерін қайта өңдеу біз үшін перспективалы бағыт болып табылады. Жыл басынан бері сүт өңдеу кәсіпорындары 15 мың тоннаға жуық сүт өңдеді. Тиісінше, сары май, ірімшік, сүзбе, кілегей өндірісі артты. Өсімдік майы, макарон және шұжық өнімдерінің өсуі мен өндірісі байқалады.

– Егіс аяқталады. Нұржан Нұрланұлы, осыған қатысты алдын-ала қорытынды жасай аласыз ба?

– Көктемгі егіс жұмыстарын уақтылы жүргізу үшін барлық қажетті шаралар қабылданды: топырақ пен тұқымдар жақсы дайындалды, минералды тыңайтқыштар көбірек енгізілді, ылғал сүйгіш дақылдардың пайдасына себу құрылымы өзгертілді. Осы маусымда ауыл шаруашылығы дақылдары 644,5 мың гектар жерге орналастырылатын болады. Айтпақшы, қант қызылшасын 7,9 мың гектарға себу жоспарланған, іс жүзінде 9,7 мың гектар егілген.

Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі мен сапалық көрсеткіштеріне әсер ететін негізгі факторлар жоғары өнімді тұқымдарды пайдалана отырып, агротехнологияларды сақтау, минералды тыңайтқыштарды енгізу, сондай-ақ машина-трактор паркін жаңарту болып табылады. Бұл бағытта дәйекті жұмыс жүргізілуде. Тұқым шаруашылығын субсидиялаудың арқасында біз егістіктердегі элиталық тұқымдардың үлесін арттырдық. Жалпы биыл 44,8 мың тонна тұқым дайындалды.

– Ал машина-трактор паркін жаңарту қарқыны қандай?

— Бүгінде өсімдік өсірушілер барлық қажетті заттармен қамтамасыз етілген. Көктемгі дала жұмыстарына 7506 дана ауыл шаруашылығы техникасы, оның ішінде 4783 трактор қатысады. Биыл 491 бірлік ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу жоспарлануда, жыл басынан бері 197 бірлік сатып алынды. Жаңарту көрсеткіші 2,2 пайызды құрады және жыл соңына дейін 5,5 пайызға дейін жеткізіледі. Техниканы жаңартуға сатып алынатын ауыл шаруашылығы техникасын субсидиялау және кредиттер мен лизинг бойынша жылдық сыйақы мөлшерлемелерін арзандату, сондай-ақ оларды техника лизингі үшін бастапқы жарна ретінде пайдалану үшін аванстық инвестициялық субсидиялар алу мүмкіндігі ықпал етеді.

- Жеңілдетілген дизель отыны Жамбыл фермерлерінің қажеттілігін жаба ма?

— Биыл аудандарға жанар-жағармай материалдарын жеткізуде үзіліс жоқ. Дала жұмыстарына ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге 10,8 мың тонна дизель отыны бөлініп, жеті өңірлік оператор анықталды. Бір литр дизель отыны 250 теңге тұрады. Қазіргі уақытта операторлар 7,7 мың тонна дизель отынын төледі, оның 6,7 мың тоннасы облысқа жеткізілді, 2,9 мың тонна (43,3 пайыз) сатылды.

— Көптеген фермерлер егін егу шығындарының өсуіне шағымданады. Тыңайтқыштар, тұқымдар, өсімдіктерді қорғау нарығындағы бағалар реттеле ме?

- Тыңайтқыштардың, пестицидтердің және тұқымдардың негізгі түрлерінің бағасы тұрақты. Тек қысқа мерзімді маусымдық ауытқулар байқалады, содан кейін орташа жылдық бағада болады. Олар қазір өткен жылдың деңгейінде. Ағымдағы жылы 332,4 мың гектар алқапқа 53,3 мың тонна минералды тыңайтқыш енгізу жоспарлануда. Әрине, бұл көлем ғылыми негізделген қажеттіліктен әлі алыс. Алайда, минералды тыңайтқыштарды субсидиялау сомасының жыл сайын ұлғаюы ауыл шаруашылығы өндірушілерін оларды ғылыми ұсыныстарға сәйкес енгізуге ынталандырады.

"Кең дала" бағдарламасы бойынша көктемгі дала жұмыстарын қаржыландыруға 2,5 миллиард теңге қарастырылған. Бүгінгі таңда 102 агроқұрылымнан 1,5 миллиард теңгеге өтінім келіп түсті, 1,3 миллиард теңгеге 84 өтінім қаржыландырылды.

– Ел Үкіметі "Ауыл аманаты" бағдарламасына үлкен үміт артып отыр. Биылғы жылы аймақта не істелді?

– "Ауыл аманаты" бағдарламасы-ауылды дамытудың жаңа драйвері. Жалпы алғанда, 2029 жылға қарай бүкіл ел бойынша миллион ауыл тұрғындарын қамтып, 350 мың жаңа жұмыс орнын ашу жоспарлануда. Ел тарихында тұңғыш рет осы мақсаттарға орасан зор сома — триллион теңге бөлінді. Ең бастысы, бағдарлама қаржымен толық расталған. Біз 4 жылдық жұмыс қорытындысы бойынша жеткілікті тиімділікті көріп отырмыз.

Биыл облыста бағдарламаны іске асыруға 10,5 миллиард теңге бөлінді. 1200 өтінімге несие беру арқылы 1672 жұмыс орнын құру жоспарлануда. Ережеге сәйкес бөлінген қаражаттың 50 пайызы мал сатып алуға, қалған 50 пайызы кооперативтерге және өз бизнесін ашуға жұмсалады.

Мал шаруашылығында 5,3 миллиард теңге сомасына 915 өтінім, өсімдік шаруашылығында — 285 өтінім (5,2 миллиард), өз ісін ашуға — 75 өтінім (757 миллион) қаржыландырылды.

– Облыста АӨК-ге инвестиция тарту бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде. Қандай жобалар жүзеге асырылады?

– Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі Жол картасына сәйкес 2024-2026 жылдарға 32 инвестициялық жобаны іске асыру жоспарланған. Осы жылдың соңына дейін сегіз миллиард теңгеге 12 жоба іске асырылып, 241 жұмыс орны ашылады. 2025 жылы 52,7 миллиард теңгеге (457 жұмыс орны) 19 жобаны іске асыру жоспарлануда. 2026 жылы бір, бірақ ірі жобаны іске асыру жоспарланған — 120 миллиард теңгеге 25 жұмыс орны құрылады.

Шағын фермерлік шаруашылықтар мен ірі кәсіпорындарды құруды қаржыландыру басталды, яғни ет-сүт және Өсімдік шаруашылығы кластерлері үшін шикізат базасын дамытудың іргетасы қаланатын болады.

Осылайша, өңірде 33,1 миллион теңге сомасына үш ет бағытындағы құс фабрикасы, жеті сүт-тауар фермасы (14,7 миллион), екі көкөніс қоймасы (2,5 миллион), екі бордақылау алаңы (345 миллион), жылыжай (120,2 миллион), қарқынды бақ (2,1 миллион) жұмыс істейді. Сонымен қатар, балық шаруашылығын құру бойынша екі жобаны (600 миллион), жаңбырлатып суару жүйелерін орнату бойынша екі жобаны (6,4 миллион) іске асыру жоспарлануда.

"Агроөнеркәсіптік кешендегі жобаларға жеңілдікпен кредит беру" бағдарламасын іске асыруға (Солтүстік Қазақстан облысының тәжірибесін тираждау) сегіз миллиард теңге бөлінді. Бұл қаражатқа 12 инвестициялық жобаны іске асыру көзделген: үш сүт-тауар фермасын (5,1 миллион), алты көкөніс қоймасын (4,2 миллион), су үнемдеу технологияларын енгізу бойынша үш жобаны (2,5 миллион) ашу.

- Нұржан Нұрланұлы, бірқатар облыстардағы су тасқынына байланысты жағдай кері әсерін тигізе ме?

— Қазір көптеген өңірлер ішкі нарықты тұрақтауға және импортты алмастыруға баса назар аудара отырып, агроөнеркәсіптік кешенді дамыту стратегиясын қайта қарауда. Әрине, су тасқыны зардап шеккен аймақтарда көктемгі дала жұмыстарын жүргізуге өз түзетулерін енгізді, бұл өз кезегінде азық-түлік тауарларына сұраныстың артуына әкеледі. Біздің міндетіміз – жалпы егін жинаудың өсуін арттыру үшін сапалы егіс науқанын жүргізу. Бұл үшін мемлекет барлық қолдау көрсетеді: тұқымдарды, пестицидтер мен тыңайтқыштарды субсидиялауға қосымша қаражат бөлінеді, аграршылар бақтар салу және жылыжай алаңдарын кеңейту жөніндегі инвестициялық жобаларды іске асыруға субсидиялар алады. Сондай-ақ қазіргі заманғы суару жүйелерін сатып алуды субсидиялау арқылы суармалы жерлердің көлемі ұлғаяды. Жоғары репродукциялы тұқымдармен егілетін алқаптардың үлесін ұлғайту, сондай-ақ минералды тыңайтқыштарды енгізу көлемін ұлғайту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бұл шараларды іске асыру жоғары және тұрақты өнім алуға, өсімдік шаруашылығының жалпы өнімінің көлемін жоспарланған индикаторларға дейін арттыруға мүмкіндік береді.

— Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, ағымдағы жылы агроөнеркәсіптік кешенде айтарлықтай жұмыс жасалды деген қорытынды жасауға болады. Ағымдағы жылға өнімділік бойынша қандай болжамдар бар?

— Біз өткен жылғы сабақтардан байыпты қорытынды жасадық және қазіргі уақытта төтенше табиғи-климаттық жағдайларда да жоғары тұрақты нәтижелерге қол жеткізуді үйреніп жатырмыз. Озық технологиялар мен инновацияларды енгізу, мал шаруашылығын жедел дамыту, ауыл шаруашылығы өнімдерін терең өңдеуді дамыту бойынша жұмыстар күшейтілді. Біз ауыл еңбегінің экономикалық тұрғыдан тиімді болуын және әр ауылда лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуіміз керек.